Op 11 juli 1302 versloeg een leger van Vlaamse stedelingen het machtige Franse ridderleger in de zogenaamde Guldensporenslag bij Kortrijk. De slag was een hoogtepunt in het grotere conflict tussen de graaf van Vlaanderen, Gwijde van Dampierre, en de Franse koning Filips de Schone. Sinds 1297 had die laatste grote stukken van het graafschap Vlaanderen geannexeerd. De meeste edellieden en patriciërs kozen de kant van de Fransen. Die patriciërs waren vaak rijk geworden dankzij de lakenhandel en controleerden de stadsbesturen.

De graaf vond een onverwachte bondgenoot in de stedelijke midden- en arbeidersklasse, georganiseerd in ambachtsgilden (middeleeuwse beroepsverenigingen). Die waren vooral actief in de bloeiende textielsector. In de grote steden in Vlaanderen – Brugge en Gent – woedde al enige tijd een sociale strijd tegen de heersende patriciërs, die hoge belastingen hieven. Door het bondgenootschap kon de graaf rekenen op een leger dat grotendeels uit ambachtslieden bestond. Zij namen het in de Guldensporenslag in 1302 op tegen het machtige ridderleger van Frankrijk.

De Guldensporenslag werd later, in de 19de eeuw, geïnterpreteerd als een ‘nationale’ strijd van Vlamingen tegen een buitenlandse overheerser. In werkelijkheid ging het om een sociale en democratische strijd om meer autonomie, binnen de context van de feodale relatie tussen de Franse koning (leenheer) en de graaf van Vlaanderen (zijn leenman).

Het militaire succes van ‘het gewone volk’ in Vlaanderen zinderde na in heel Europa en boezemde de adel en de politieke elite heel wat angst in. De Franse koning herstelde later wel grotendeels zijn gezag, maar de graaf van Vlaanderen bleef toch sterk. Op lokaal vlak zorgde de Guldensporenslag ervoor dat de ambachtsgilden inspraak kregen in het stadsbestuur van Vlaamse steden zoals Brugge en Gent, maar ook in Brabantse steden zoals Mechelen.